تولید PRP: مبانی
روند پایهای برای تولید هر فرآورده PRP، جداسازی انتخابی اجزای جامد و مایع خون کامل از یکدیگر با تکنیکی بنام پلاسما فرزیس است.
بر اساس قانون فیزیکی Stoke، سرعت رسوب هر ذره در محیط مایع در پاسخ به نیروی جاذبه زمین، تقریبا با قطر آن متناسب است. بنابراین، یک پلاکت ( با قطر تقریبی ۲ میکرومتر) نسبت به گلبول قرمز ( با قطر تقریبی ۷ میکرومتر) و گلبول سفید خون با قطر تقریبی (۱۵-۷ میکرومتر) در اثر نیروی جاذبه زمین، آهستهتر رسوب میکند. این پدیده باعث میشود در حالی که اجزاء جامد ( گلبول قرمز و سفید خون ) سریع تر رسوب میکنند، پلاکتها در مایع بصورت انتخابی معلق باقی بمانند و بنابراین از سایر سلولها جدا شوند.
برای تولیدPRP غالبا خون کامل در حضور مادهای ضد انعقاد که به کلسیم متصل میشود و با ممانعت از تبدیل پروترومبین به ترومبین، از آغاز روند انعقاد جلوگیری مینماید، جمعآوری میشود.PRP را میتوان در نبود ماده ضد انعقاد نیز جمع آوری نمود. با این حال،PRP حاصل از این روش دچار روند طبیعی انعقاد خون میشود و بنابراین باید در مورد زمان جمع آوری خون تا تزریق PRPبدون ماده ضد انعقاد، این موضوع را در نظر گرفت. اگر چه چندین ماده ضد انعقاد در دسترس هستند، تنها ۲ نوع نیازهای متابولیک پلاکتها را برآورده میکنند و جدا سازی پلاکتها سالم را امکان پذیر میسازند: اسید سیترات دکستروز-A و سیترات فسفات دکستروز.
خون کامل سیتراته (یا غیر سیتراته) پس از جمعآوری، بر حسب نوع فرآورده نهایی، یک یا دو بار تحت سانتریفوژ قرار میگیرد. سانتریفیوژ اول (چرخش نرم) پلاسما و پلاکتها را از گلبول های سفید و قرمز خون جدا میکند. پلاسمای رویی حاصل، حاوی پلاکتهای معلق ( احتمالا قسمتی گلبولهای سفید مربوط به Butty Coat است ) میباشد و میتوان برای تولید PRP یا پلاسمای بدون پلاکت، آن را تحت سانتریفوژ طولانیتر در مرحله دوم ( چرخش سخت ) قرار داد تا غلظت پلاکتها ( ± گلبولهای سفید) افزایش یابد. مرحله ی دوم سانتریفوژ نیز میتواند شامل اضافه کردن کلراید کلسیم ( که جایگزین کلسیم متصل به ماده ضد انعقاد میشود و تبدیل پروترومبین به ترومبین را امکان پذیر میسازد) یا ترومبین برونزاد باشد که هر دو باعث آغاز روند انعقاد در رسوب داربست فیبرین میشوند و غلظت این داربست با افزایش مدت و میزان نیروی gسانتریفیوژ دوم افزایش مییابد.
از آنجایی که حجم آغازین خون کامل مورد نیاز برای تولیدPRP در سیستمهای مختلف، متفاوت است ( همچنین وجود یا نبود گلبولهای سفید در فرآورده)، کیتها و سانتریفیوژهای مخصوص هر تکنیک، لازم است تا از نیروی g صحیح و مدت زمان سانتریفیوژ مناسب برای تولید نوعی فرآورده خاص، اطمینان حاصل گردد. با این حال، حتی هنگامی که پروتکل های خاصPRP نیز استفاده میشود ( کیت و دستگاه سانتریفیوژ )، غلظت پلاکت در فرآوردههای نهایی PRP بین تکنیکهای متفاوت یا حتی دفعات مختلف استاندارد یک تکنیک، تفاوت زیادی دارد. یک مطالعه جدید نشان داد فرآورده PRP حاصل از یک تکنیک تولید PRP میتواند تا ۵۰% از نظر غلظت پلاکت تنوع داشته باشد. این تنوع ممکن است عدم یک نواختی در نتایج بالینی حاصل از برخی فرآودرههای PRP را توضیح دهد.
پلاکتها: هر چه بیشتر، بهتر؟
پلاکتها سلولهای خونی دیسکی شکل و بدون هسته هستند که در عملکردهای حیاتی متعددی از جمله هموستاز ( انعقاد خون)، التهاب، دفاع ضد میکروبی میزبان، رگزایی و ترمیم زخم نقش دارند. اگر چه ابتدا تمرکز بر نقش پلاکتها در انعقاد خون بیشتر بود اما بزودی مشخص گردید بیش از ۱۱۰۰ پروتئین در پلاکتها وجود دارد، از جمله فاکتورهای رشد، پیامبرهای سیستم ایمنی، آنزیمها و سایر ترکیبات زیستی که در مراحل مختلف روند ترمیم بافت نقش دارند.
توانایی استفاده از پلاکتهای اتولوگ بر رساندن غلظت بالای فاکتورهای رشد به یک محل، دلیل استفاده و تهیه PRP برای تسهیل ترمیم بافت همبند بود. چندیدن مطالعه آزمایشگاهی نشان دادند پاسخی وابسته به دوز بین تحریک کموتاتیک، میتوژنیک و سنتتیک ناشی از فاکتورهای رشد موجود در پلاکت و انواع سلولهای عروقی و بافت همبند وجود دارد. با این حال چندین مطالعه آزمایشگاهی نیز نشان دادند منحنی های دوز – پاسخ در مورد اکثر فاکتورهای رشد، خطی نیست و در نهایت به سطحی میرسد که تمامی گیرندههای سطحی سلول به وسیله فاکتورهای رشد اشتغال میشوند. در این زمان، افزایش غلظت فاکتورهای رشد، دیگر اثری نخواهد داشت. افزایش غلظت برخی فاکتورهای رشد نیز اثرات مهاری بر عملکرد سلولها دارند. از آنجایی که ارتباط بین دوز پاسخ به نوع فاکتور رشد و نوع سلول وابسته است، غلظت دقیق پلاکتها ( و فاکتورهای رشد آنها ) برای بهینهسازی روند ترمیم بافتی هنوز مشخص نشده است.
برخی محققین ادعا کردهاند، مشخصهPRP، غلظت پلاکتی۱ میلیون پلاکت در هر میکرولیتر است. از آنجایی که محدوده طبیعی تعداد پلاکتها در خون کامل افراد سالم بین ۰۰۰/۱۵۰ تا ۰۰۰/۳۵۰ عدد در هر میکرولیتر متغیر است، بر اساس این تعریف غلظت پلاکت در PRP بین ۳ تا ۵ برابر پایه در خون کامل خواهد بود. این تعریف عمدتا بر اساس تجربیات انجام شده در بدن موجودات زنده و در مورد استخوان بدست آمده است و مشخص گردیده است اثرات زیستی مفید ( ترمیم استخوان ) با استفاده از PRP حاوی۱ میلیون پلاکت در هر میکرولیتر حاصل می شود. این مطالعه همچنین نشان داده است، غلظت پلاکتی پایینتر، باعث پاسخ کمتر میشود و غلظتهای بالاتر میتواند اثرات مهاری داشته باشد. با این حال، سایر مطالعات آزمایشگاهی نشان دادهاند تحریک فیبروبلاستها جهت افزایش تکثیر میتواند در غلظتهای پلاکتی پایینتر( ۵/۲×) بصورت بهینه انجام شود. تنوع بین پروتکل های مورد استفاده ( یعنی نوع فاکتورهای رشد مورد استفاده و حساسیت نسبت به آن ها ) میتواند این تفاوت بین نتایج را توضیح دهد. یک مطالعه جدید نیز کاهش بیان گیرنده های فاکتور رشدرا در فیبربلاستهای لیگامان ها با افزایش سن نشان داد. بنابراین، تنها وجود فاکتورهای رشد، سطح ترمیم بافتی را معین نمیکند بلکه وجود سلولهای هدف و توانایی آن ها در استفاده از این فاکتورها نیز تعیین کنند میباشد.
چنانچه قبلا گفته شد، فرآوردههای PRP از نظر مقدار پلاکتها ( فاکتورهای رشد) متنوع هستند. غلظت نهایی پلاکتها در هر فرآورده PRP بر حسب حجم آغازین خون کامل گرفته شده، کارایی جداسازی پلاکتها و حجم پلاسمای نهایی مورد استفاده جهت معلق ساختن پلاکتها، متفاوت خواهد بود. مثالی از این تفاوت، با جمعآوریml40 خون کامل از فردی با تعداد پلاکت طبیعی µl/000/250 با استفاده از تکنیکی با ۷۰% کارایی جدا سازی پلاکتها و سپس معلق ساختن پلاکتها در ml4 پلاسما بدین صورت خواهد بود:
ml40خون کامل × /µl پلاکت ۰۰۰/۲۵۰ = ۱۰ بیلیون پلاکت
۷۰% کارایی جدا سازی × ۱۰ بیلیون پلاکت = ۷ بیلیون پلاکت
۷ بیلیون پلاکت معلق در ml4 پلاسما =µl/ پلاکت ۰۰۰/۷۵۰/۱
این فرآورده PRP یعنی ۷ برابر افزایش غلظت پلاکتها در این فرآورده نسبت به خون کامل.
واضح است تغییر یکی از سه متغیر فوق (یعنی حجم خون گرفته شده در ابتدا، کارایی جداسازی پلاکتها و حجم نهایی پلاسمای مورد استفاده جهت معلقسازی پلاکتها) میتواند به نسبت، غلظت پلاکتی نهایی را تغییر دهد. همچنین، تغییرات طبیعی در غلظت پلاکتها در افراد مختلف و تغییر پارامترهای پلاکتی طی شبانه روز نیز میتواند بر کیفیت فرآورده نهایی اثر بگذارد. حتی تعیین تعداد پلاکتها در فرآوردههای نهایی نیز نمیتواند ویژگی دقیق فرآورده تجویز شده را تضمین نماید. زیرا مطالعاتی نشان دادهاند ارتباط ضعیفی بین غلظت پلاکت و غلظت فاکتورهای رشد در برخی فرآوردههای PRP وجود دارد.